Τα «Ανίερα-Ιερα»

Τύμπανα, κρόταλα και κύμβαλα αλαλάζοντα ας "σιγοντάρουν" μόνο τη Διονυσιακή μανία!

«Και Διονύσου αρχαιότερα» τιτλοφορείται το κείμενο του ομότιμου Καθηγητή Κλασικής Φιλολογίας του ΕΚΠΑ, Μιχάλη Ζ. Κοπιδάκη, που συνοδεύει την περίφημη έκδοση των αθυρόστομων ("όχι πορνό" έλεγε η Δόμνα!) αποκριάτικων τραγουδιών, που επιμελήθηκε το 1994 η τεράστια Δόμνα Σαμίου. 

• Ο Κοπιδάκης αναλύοντας το παγανιστικό τελετουργικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο λέγονται αυτά τα τραγούδια με την αρχέγονη δύναμη και το παραδοσιακό ήθος, γράφει: Η αρχαία ελληνική γλώσσα διαθέτει πληθώρα ονομάτων για να δηλώσει τα λεγόμενα "απόρρητα" μέλη! Η πολυωνυμία αποκαλύπτει την ποικιλία αλλά και την πολικότητα των αισθημάτων και των αντιδράσεων που προκαλούσαν στον Έλληνα τα όργανα εκείνα, τα οποία διαιωνίζουν τη ζωή: δέος και ιλαρότητα, έλξη και αποστροφή, τρυφερότητα και φρικίαση, θάμβος και καταισχύνη. Η αμφιθυμία αυτή δηλώνεται εναργέστατα στη σημασιολογική εξέλιξη του επίκοινου "αιδοία" η αρχική σημασία τα "σεβάσμια" δίνει τη θέση της, ευφημιστικώς, στα "επαίσχυντα"!
• Στην ορολογία της λατρείας, το ομοίωμα του ανδρικού μορίου από ξύλο συκιάς, πηλό, δέρμα ή ζύμη ονομάζεται φαλλός, λέξη ινδοευρωπαϊκής ρίζας με τη σημασία του "φουσκώματος" και αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος των γονιμικών τελετών, που αποσκοπούσαν στη διασφάλιση της ευκαρπίας και της ευγονίας. Σ’ αυτά τα δρώμενα (Κατ’ αγρούς Διονύσια, Στήνια, Θεσμοφόρια, Αλώα κ.ά.) αλλά και σε μυστηριακές λατρείες, προσφέρονταν στους συμμετέχοντες πλακούντες σε σχήμα εφηβαίου ή φαλλού. 
• Θεότητες πρώτης σειράς, όπως ο Ερμής και ο Διόνυσος, παριστάνονταν συχνότατα ιθυφαλλικοί (δηλ. με το μέλος τους εντεταμένο) αλλά κατά κανόνα έτσι παριστάνονταν οι δευτερεύουσες θεότητες, Πρίαπος, Παν (εξού η πανίδα) ο ανδρόγυνος Αφρόδιτος, καθώς και οι πανάρχαιοι δαίμονες της βλάστησης και της καρποφορίας οι Τίτυροι, οι Σάτυροι & οι Σειληνοί.
• Ο φαλλός χρησιμοποιούνταν επίσης ως "αποτρόπαιον και φυλακτήριον" εναντίον των κακοποιών πνεύματων, ενώ φαλλικές απεικονίσεις δεν είναι σπάνιες και σε τάφους, καθώς ο φαλλός υποδηλώνει τη μακαριότητα τής μετά θάνατον ζωής και προοιωνίζεται τη μέλλουσα αναγέννηση ή ακόμη και την εκ νεκρών ανάσταση. 
• Από ένα χωρίο του Μινουκίου Φήλικος (χριστιανός απολογητής του 3ου μ.Χ. αιώνα) εξάγεται ότι ο φαλλός δεν ήταν ξένος και προς την χριστιανική λατρεία, τουλάχιστον στα πρώτα της στάδια. Άλλωστε, ακόμη ως και τον 18ο αιώνα σε ορισμένες περιοχές οι ευσεβείς αφιέρωναν στους αγίους Αναργύρους φαλλούς από κερί!
• Ο Βοιωτός ιστορικός Πλούταρχος ο Χαιρωνεύς (46-116 μ.Χ.) στην συλλογή του "Ηθικά" (≈100 μ.Χ.) περιγράφει αδρά τη λιτανεία του φαλλού που ονομάζεται "φαλλαγωγία": «Ο καθηγεμών της πομπής βαστάζει αμφορέα, ο επόμενος κληματίδα, ο τρίτος σύρει έναν τράγο για τη θυσία, ο τέταρτος κρατά κοφίνι με αποξηραμένα σύκα, "ἐπὶ πᾶσι δὲ ὁ φαλλὸς". Απλοϊκά, χαριτωμένα αγροικικά (δούλων) δρώμενα»

⚠️ Η αναπαράσταση του στεφανωμένου Διονύσου που κρατάει το κλήμα, ενώ ο Κῶμος, ο Σατυρίσκος (παιδί Σάτυρος) οινοχόος του θεού με αυτιά και ουρά γαϊδάρου, γενειάδα και όρθιο μέλος ενήλικα, να χύνει κρασί από ένα σκύφο οινοχόης, είναι από ερυθρόμορφο κύλικα αττικής κεραμικής του 5ου π.Χ. αι. του Αττικού αγγειογράφου, Μάκρων, ζωγράφου των έργων του αγγειοπλάστη Ιέρωνα.