«Ὡς πρόβατον ἐπὶ σφαγήν»

«Και φωνή προβάτου δεν ακούστηκε παρεχτός επάνω στο μαχαίρι» γράφει ο Ελύτης στο Πέμπτο Ανάγνωσμα του "Άξιον Εστί" η "Αυλή των Προβάτων" που με την παροιμιακή εκφορά «ὡς πρόβατον ἐπὶ σφαγήν» μας θυμίζει την εκατόμβη που γίνεται κάθε Πάσχα, μνημονεύοντας τη θυσία του "αμνού του θεού", όπως αναφέρει τον Μεσσία ( εβρ. μασιάχ: χρισμένος ->χριστός) ο Ιωάννης, ο Βαπτιστής.✔ Όμως η παράδοση της θυσίας αμνών για εξιλασμό, έλκει από το απώτατο παρελθόν. Το αγγείο μάλιστα στο οποίο συνέλεγαν το αίμα του σφαγίου το ονόμαζαν "αμνίον" (αιμοδοχών αγγείον).

«Περσεύς δ' αμνίον είχε...» γράφει ο Όμηρος στην Οδύσσεια, για τη θυσία που ετοιμάζει να κάνει στην Αθηνά ο γέρων, σοφός Νέστωρ και ο Περσέας (ένας από τους γιους του) κρατά το "αμνίον" για να μαζέψει το αίμα του ζώου.

✔ Αμνό θυσιάζει (καθ' υπόδειξιν της Κίρκης) κι ο Οδυσσέας στον Άδη, καλώντας τον Τειρεσία να του πει τα μελλούμενα. Ο ήρωας διηγούμενος την "Νέκυια" (η νεκρική τελετή, νέκυς=νεκρός) λέει: «τὰ δὲ μῆλα λαβὼν ἀπεδειροτόμησα ἐς βόθρον» (έπιασα τα πρόβατα και πάνω από λάκκο έκοψα το λαιμό τους)

✔ Στον Όμηρο η συνηθέστερη λέξη για τα πρόβατα είναι "μῆλα" εξού και "μηλωτή"... η προβιά.

✔ Και ο Αριστοφάνης στους «Όρνιθες» αναφέρει τον θυσιαζόμενο αμνό, διακωμωδώντας την Σωκρατική ψυχαγωγία και παίζοντας με τις λέξεις, αφού ψυχαγωγία είναι η ανάκληση των ψυχών από τον Άδη, αλλά μεταφορικά είναι και η τέρψη (η ευχαρίστηση) της ανθρώπινης ψυχής. 

Λέγει ο Αριστοφάνης στη δική του ιλαρή "Νέκυια": Κοντά στους Σκιάποδες (μυθικό μέρος κάπου στην Ινδία ή στην Αιθιοπία) είναι μια λίμνη, όπου κάθεται ο Σωκράτης και καλεί τις ψυχές. Εκεί πήγε και ο Πείσανδρος να καλέσει τη ψυχή του -που τον παράτησε ζωντανό- κρατώντας για σφάγιο ένα πρόβατο μεγάλο σαν καμήλα! «σφάγιον ἔχων κάμηλον ἀμνόν τινά» (τί αρνί; καμήλα για σφαχτό είχε)

✔ Το αρνί είναι η λέξη που χρησιμοποιούμε, κυρίως, σήμερα αλλά κι αυτή από τα βάθη της αρχαιότητας μας παραδίδεται. Το "αρνίον" είναι υποκοριστικό της λέξης "ἀρήν" (γεν. του ἀρνός) λέξη που μάλλον είναι δυσεύρετη στα αρχαία κείμενα! 

Η ονομαστική "ἀρήν" σώζεται στην «Επιγραφή της Γόρτυνας» (αρχές του 5ου αι. π.Χ.) που βρέθηκε το 1880 στο Νότιο Ηράκλειο και είναι ο αρχαιότερος νομοθετικός κώδικας στον ευρωπαϊκό χώρο.

✔ Πάντως ο συμβολισμός είναι κοινός για όλες τις σχετικές λέξεις: 

Αρνί, λέμε τον άκακο άνθρωπο, αμνό αυτόν που θυσιάζεται και πρόβατο αυτόν που δεν αντιδρά, παρά μόνο τραβά τον προκαθορισμένο δρόμο. 

Πρόβατο άλλωστε, στην αρχαιοελληνική, είναι ότι βαδίζει ή βαίνει προς τα εμπρός «πᾶν ὅτι προβαίνει» όπως ερμηνεύουν οι Liddell & Scott στο "Λεξικό" τους και σταματά μόνο και ακούγεται μπροστά στο μαχαίρι... «Και φωνή προβάτου δεν ακούστηκε παρεχτός επάνω στο μαχαίρι» όπως γράφει κι ο ποιητής!

✅ Ο Τειρεσίας (κάτω αριστερά η κεφαλή του) εμφανίζεται στον Οδυσσέα κατά τη διάρκεια της θυσίας (Ερυθρόμορφος καλυκωτός κρατήρας, 4ος αι. π.Χ.)