«Το θαύμα της γλώσσας είναι η προφορικότητα. Η γνήσια γλώσσα είναι ο προφορικός λόγος, όχι ο γραπτός. Είναι προνόμιο που μεγάλωσα στην Κρήτη μια διαλεκτόφωνη περιοχή, όπου υπήρχε προφορική παράδοση. Όλοι μεγαλώνουν με τα ακούσματα του Ερωτόκριτου. Η μάνα μου -που δεν τέλειωσε το δημοτικό- έφτιαχνε ωραιότατες μαντινάδες. Η κρητική διάλεκτος είχε όλα τα προσόντα για να εξελιχτεί σε κοινή νεοελληνική, καθώς έχει λεξιλογικό πλούτο, συνθετική και παραγωγική ικανότητα και εκφραστικότητα. Παρέμεινε όμως η μακροβιότερη και σημαντικότερη διάλεκτος στον ελλαδικό χώρο» λέει ο Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, Ομότιμος Καθηγητής Γλωσσολογίας του ΕΚΠΑ.
➡️ Έξω από τα όρια της Κρήτης, η διάλεκτος μιλιέται ακόμα στο χωριό Χαμιντιέ της Συρίας, καθώς και από κάποιους απογόνους των μουσουλμάνων Κρητικών, που εγκαταστάθηκαν το 1923 στα παράλια της Μικράς Ασίας.
Ο λεξιλογικός πλούτος της μεγάλος. Πολλές κρητικές λέξεις δεν απαντούν στη κοινή νεοελληνική ή απαντούν σε άλλες σημασίες!
► Κουζουλός είναι ο παλαβός, Ζάλος είναι το βήμα (εξού και ο πεντοζάλης) Πράμα σημαίνει τίποτε («δεν κατέω πράμα») Πυρόβολος είναι ο αναπτήρας, το τσακμάκι.
► Όπως πάμπολλοι και οι αρχαϊσμοί: Αμπώθω (αρχαία: απωθώ) Ρέγομαι (ορέγομαι=μ’ αρέσει κάτι πάρα πολύ) Χοχλιός (σαλιγκάρι από την αρχαία κοχλίας)
► Διατηρεί επίσης και βυζαντινά κατάλοιπα! Λόγου χάρη: Σπολλάτη ή Σπολλάτι που σημαίνει εις πολλά έτη δηλ. χρόνια πολλά.
► Φυσικά λόγω των πολλών κατακτητών του νησιού, υπάρχουν και οι δάνειες λέξεις: Φιλιότσος είναι ο βαφτισιμιός και προέρχεται από την ιταλική figlio=γιος, Σκουλί από την μεσαιωνική που σημαίνει λυτά, απεριποίητα μαλλιά («μάζεψε μωρή τα σκουλιά σου», υποτιμητικό) Στιβάνι από την ιταλική (Ενετοί) stivale που πρόκειται για το ίδιο ακριβώς στυλ μπότας (όπως και στη γερμανική stiefel) Μπεγίρι είναι το άλογο προέρχεται από την τουρκική beyir: άλογο, υποζύγιο.
► Η κρητική διάλεκτος δεν συμπαθεί τα υποκοριστικά και γενικά τα ουδέτερα. Έτσι αντί των κοινών ουδέτερων έχουμε τους αρχαιότατους τύπους: ο πόδας, η χέρα, η κεφαλή…
➡️ Και αφού μιλάμε για τη διάλεκτο της Κρήτης, δεν μπορούμε παρά να κλείσουμε με μια μαντινάδα:
Που παντρευτεί πολλά μική,
και γεροντάκι παίρνει,
«φωθιά» του λέει «καίγομαι»
κι αυτός νερό τση φέρνει...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου