Απόσπασμα από το βιβλίο του Νίκου Δήμου "Καπιταλισμού εγκώμιον και άλλες σάτιρες" που κυκλοφόρησε αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Πατάκη.
Η σάτιρα είναι το αντίστροφο του λυρισμού - δεν την διέπει τρυφερότητα και αγάπη, αλλά οργή και μίσος.
Η πρώτες μας πληροφορίες για τους γενάρχες της, τον Αρχίλοχο και τον Ιππώνακτα, είναι ότι οι στίχοι τους σκότωναν.
Με την χολή του ο Αρχίλοχος ανάγκασε τον Λυκάμβη και τις κόρες του να απαγχονιστούν, ενώ την ίδια μοίρα είχαν ο γλύπτης Βούπαλος και ο αδελφός του όταν δέχθηκαν τα σατιρικά βέλη του Ιππώνακτα.
Ο σατιρικός είναι ίσως πιο ευαίσθητος κι από τον λυρικό και γι αυτό η ευαισθησία του γίνεται πίκρα και οργή.
Άλλωστε έχουμε μεγάλους λυρικούς που έγραψαν κορυφαία σάτιρα. Εκτός από τους δύο αρχαίους που αναφέραμε, ας θυμηθούμε τους πιο κοντινούς μας Σολωμό, Παλαμά, Βάρναλη, Καρυωτάκη, Σεφέρη.
Με ένα πράγμα δεν πρέπει να συγχέουμε την σάτιρα με το ευθυμογράφημα. Το τελευταίο γράφεται για να σου φτιάχνει την διάθεση, να σε τέρπει.
Η σάτιρα έχει αντίθετο σκοπό να σε πονέσει, να σε μαστιγώσει, να σε εξοργίσει.
Αν και, όπως έγραφε ο Σουίφτ, υπάρχουν μηχανισμοί άμυνας "Η σάτιρα", έγραφε, "είναι ένα είδος καθρέφτη, όπου οι θεατές ανακαλύπτουν τα πρόσωπα των πάντων εκτός από το δικό τους".
Ένα άλλο πρόβλημα έχει η σάτιρα. Είναι, συνήθως, επίκαιρη. Που σημαίνει ότι γρήγορα γίνεται ανεπίκαιρη.
Πώς να καταλάβεις τον Αριστοφάνη αν δεν ξέρεις τα πρόσωπα που σατιρίζει;
Ακόμα περισσότερο ισχύει αυτό για τους πορτρετίστες σκωπτικούς των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων.
Στα επιγράμματα της Παλατινής Ανθολογίας και τους μεγάλους Λατίνους (εκεί μας ξεπέρασαν οι Ρωμαίοι) Λουκίλιο, Μαρτιάλη, Πετρώνιο και κυρίως Ιουβενάλη, τα κείμενα είναι στοχευμένα.
Αναφέρουν ένα όνομα, οι συγκαιρινοί ξέρουν ότι αυτός ο άνθρωπος ήταν φιλάργυρος, μέθυσος, κουτσός... κι έτσι όταν οι ποιητές τον ειρωνεύονται καταλαβαίνουν το γιατί. Οι εκδόσεις των αρχαίων σατιρικών είναι γεμάτες υποσημειώσεις που εξηγούν.
Αλλά και στους νεότερους υπάρχει το πρόβλημα.
Πώς μπορείς να απολαύσεις τον «Ασμοδαίο» του Ροΐδη, αν δεν ξέρεις ποιος ήταν ο Βούλγαρης ή ο Σαρίπολος;
Αλλά δεν χρειάζεται να περάσουν χίλια χρόνια.
Το 1977 έγραψα ένα στιχάκι (σελ. ΧΧ) για το πως ακόμα και οι Κνίτες κηδεύονται αμερικάνικα.
Διότι τότε όλες μας οι νεκροφόρες ήταν διασκευασμένα αμερικάνικα αμάξια.
Σήμερα ήδη δεν ισχύει αυτό (σε αργότερες εποχές θα θέλουν επεξηγηματική υποσημείωση και οι Κνίτες).
.jpg)
.jpg)
.jpg)
